Verslagen / Nuri Bilge Ceylan visueel krachtige filmmaker met diepgang

• Uzak

De expositie over de Turkse filmmaker Nuri Bilge Ceylan (1959) in filmmuseum Eye, heeft als ondertiteling Inner Landscapes. Dat is accuraat gekozen, want de prachtig gefotografeerde landschappen verbeelden vaak de innerlijke gemoedstoestand van de personages. Nuri Bilge Ceylan is door zijn diepgang en visueel krachtige beelden, een van de meest interessante filmmakers van deze tijd. De tentoonstelling is nog tot en met 1 juni 2025 te zien.

• The Wild Pear Tree

Deze fraai opgezette expositie is de laatste van de directeur tentoonstellingen Jaap Guldemond, die al twaalf jaar voortreffelijke exposities maakte. Van Johan van der Keuken, Scorsese, Fellini, Tarkovski en Kentridge tot Bilge Ceylan. Om maar enkele illustere makers te noemen.   Aan het begin van de expositie is een interview te zien op een klein beeldscherm met Bilge Ceylan. Hij zegt dat hij van kinds af aan zich altijd eenzaam heeft gevoeld. Even later zegt hij dat hij zich gelukkig omringd ziet met meer extraverte mensen als hemzelf. Zijn vrouw Ebru bijvoorbeeld, waarvan hij zielsveel houdt en wie veel voor hem betekent, ook in artistiek opzicht. De eenzaamheid is ook terug te zien in zijn films en foto’s. Heel vaak toont Ceylan mensen alleen in een uitgestrekte landschap. Behoorlijk Kafkaӓns.  

* Nuri Bilge Ceylan.

De groots opgezette tentoonstelling laat je als bezoeker helemaal onderdompelen in het visueel sterke universum van Nuri Bilge Ceylan. Op grote schermen zijn royaal bemeten fragmenten te zien uit de meeste van zijn films. Zoals het met de Gouden Palm bekroonde Wintersleep (2014), Three Monkeys (2008) The Wild Pear Tree (2018) en zijn laatste About Dry Grasses (2023). Wintersleep is een visueel indrukwekkende film met lang aangehouden totaal shots van het prachtige ronde berglandschap in Cappadocië. Het gaat over Aydin, een voormalig acteur uit Istanbul, die zich teruggetrokken heeft als hoteleigenaar in de bergen. Zijn bijzonder knappe jonge vrouw Nihal is van hem vervreemd. In een bijtende dialoog confronteert zij hem met zijn gebreken. Zo scherp en schrijnend, je krijgt er kippenvel van. De literaire dialogen zijn fascinerend en doen denken aan de mooie en intelligente dialogen van de Franse filmer Eric Rohmer. Of Tsjechov om maar een andere grootheid te noemen.

Naast deze boeiende dialogen zijn andere Ceylan kenmerken de prachtig gekadreerde landschappen á la Michelangelo Antonioni. Ook bij hem weerspiegelen de zorgvuldige natuurbeelden de innerlijke roerselen van zijn personages. Je kunt zien dat Ceylan begonnen is als fotograaf, want zijn composities zijn zo zorgvuldig geframed. Vaak filmt hij zijn karakters in grote close ups in beeld. Dat roept weer herinneringen op aan Ingmar Bergman, dat geldt ook voor de doorvorsing en het uitdiepen van zijn personages.

 Heel bijzonder en opmerkelijk in de expositie is Bilge Ceylan’s korte debuutsfilm Kaza (1995) van 20 minuten. Een film op 35 mm, zonder dialoog met poëtische breekbare zwart wit beelden, die doen denken aan Andrei Tarkovski. Gedraaid met eigen familieleden. Met een hele sterke sfeer en opnieuw, zoals altijd bij Ceylan, loepzuivere gemaakte beelden. In deze onrustige digitale tijd. zijn de films van Nuri Bilge Ceylan een ware verademing.

Jaap Mees

Dit artikel verscheen eerder in Reporters Online en Blendle.