Pirjo Honkasalo, (Helsinki,1947) is eregast van het International Documentary Filmfestival Amsterdam dit jaar. In 1996 won zij de Joris Ivens Award voor Atman op dit festival. Zondag 21 november gaf de fijnzinnige cineaste een Masterclass in club Escape op het Rembrandtplein. Ze werd geïnterviewd door de Finse producent Likka Vehkalahti die veel met haar gewerkt heeft.
Pirjo Honkasalo
Drie ontroerende scènes uit Pirjo Honkasalo’s films:
- Grozny. Een vrouw, Hadizhat, komt drie kleine kinderen ophalen, die niet meer bij hun zieke moeder kunnen blijven. Eén van hen, een jongetje, moet vreselijk huilen en veegt met zijn mouw voorzichtig de tranen van zijn moeder’s gezicht. (The 3 Rooms of Melancholia, 2004)
- Een Tsjetsjeense jongen, die op de militaire academie wordt geplaagd omdat hij niet Russisch is, bezoekt zijn stokoude grootmoeder en vraagt bezorgt of het goed met haar gaat en of ze niet eenzaam is. (The 3 Rooms of Melancholia)
- Jonge novicen in een klooster in Estland worden door een priester met wijwater in de kerk ingezegend om non te worden en moeten huilen, waarschijnlijk bevangen door de onbevattelijkheid van het grote moment. (Mysterion, 1991)
Drie belangrijke scènes uit sleutelfilms van Honkasalo. The 3 Rooms of Melancholia betekende haar doorbraak internationaal gezien. Eerdere documentaires van Hokasalo waren haar trilogie over het heilige en het satanische. Deze bestaat uit Atman, Tanjuska en de Seven Devils en Mysterion. Deze laatste was haar eerste lange documentaire.
3 Rooms of Melancholica
In The 3 Rooms of Melancholia laat Honkasalo gezichten zien van weeskinderen van een jaar of 12, die opgeleid worden op een militaire academie vlakbij St. Petersburg. De documentaire is verdeeld in drie kamers: verlangen, ademen en herinneren. En speelt zich ook af in het door de oorlog vernielde Grozny (Tsjetsjenië) en in een weeshuis in Ingoesjetië. De film is een ultieme anti-oorlogsfilm. Maar eigenlijk is het veel meer dan dat; een loflied op de menselijke waardigheid. Grote woorden, maar Pirjo Honkasalo is ook een groot en pure filmmaker. Net als andere belangrijke regisseurs is Honkasalo een (beeld)dichter. De kinderen in de film leren marcheren, schieten, maar we zien ze ook sneeuwballen gooien en meezingen in een muziekles met een accordeonist. Sommigen van de sensitieve, frisse gezichten lijken totaal niet geschikt voor het harde leven van een soldaat. Maar wie is dat eigenlijk wel? De verstilde, zuivere en liefdevolle manier van filmen zorgt ervoor dat deze filmmaker de kijker echt laat kijken en de tijd geeft om te kunnen zien. In de masterclass zegt Honkasalo dat haar camera werk steeds simpeler wordt en dat ze de camera niet beweegt als het niet echt nodig is. Ook vindt ze dat er geen regels zijn in het maken van documentaires. Je kunt alles doen wat je wilt, als je maar oprecht bent en mensen niet vraagt zich anders voor te doen dan wie ze zijn.
Eigen stilte
Haar interesse in documentaire, na een korte tijd fictie gemaakt te hebben, kwam na het zien van de film La Terra Trema van Luchino Visconti, waarin echte vissers uit Sicilië zichzelf spelen.
Zij kiest de hoofdpersonages in haar films heel zorgvuldig, als ze die gevonden heeft brengt ze niet gek veel tijd meer met hen door. “Ik voel mij helemaal in mijn element bij het voeren van de camera; in de film gaat het niet over mij, maar helemaal over hen. De meesten die ik film voelen zich veilig bij mij. Voor mij is het erg belangrijk een echte connectie te hebben met diegene die ik film, maar ook genoeg afstand te houden. Ik wil de geest van mijn kijkers niet dicteren, maar ruimte scheppen voor hun eigen interpretatie. Ik wil niets uitleggen, maar ik zoek vooral naar kleine momenten, die veel zeggen over de karakters. Waar ik eigenlijk naar op zoek ben is om mensen in hun eigen stilte te laten zien, dan zijn ze op hun mooist. Om te proberen te laten zien wat onzichtbaar is.”
In een artikel van filmjournalist Ronald Rovers (Filmkrant) in de IDFA dagkrant van 21 november zegt Pirjo Honkasalo: … “We moeten onze eigen signatuur ontdekken. Mijn handtekening is dat ik met mijn films de massieve deuren naar het geheugen wil openzetten voor de kijker. Dat ik met mijn beelden iets uit de catacomben naar boven haal, hen over iets waarachtigs in hun eigen leven laat nadenken.“
Honkasalo’s oog voor mooi gekaderde, droomachtige beelden en de sterke sfeer doen enigszins denken aan de films van Andrei Tarkovski en haar fascinatie voor het menselijke gezicht roepen de films op van Ingmar Bergman. Pirjo Honkasalo wordt terecht een van de grootste documentairemakers van dit moment genoemd.
Jaap Mees